این فونت آزاد است اما رایگان نیست.
با ارزش‌ترین دارایی هر انسانی زمان است. زمان دارایی‌ایست که وقتی از دست برورد دیگر قابل بازگشت نیست و به عبارتی جبران ناپذیراست. برای طراحی و تولید فونت‌های آزاد زمان بسیاری صرف می‌گردد تا تکمیل و آماده استفاده شوند. کمی تامل کافیست تا متوجه شوید واقعا چرا فونت‌های آزاد، فونت‌های رایگان نیستند.
آری برای این فونت‌ها هزینه گزاف و سنگینی پرداخت کرده‌ایم تا بتوانیم از میراث کهن و هویت ملی ما ایرانی‌ها یعنی خط فارسی صیانت کرده و مجدد زیبایی خط فارسی را به جامعه برگردانیم.
بدین خاطر از شما دوست و سرور گرامی خواهشمندیم که از زدند برچسب «رایگان» برای فونت‌های آزاد خودداری کرده تا بدین صورت آهسته و پیوسته و به کمک هم بتوانیم ارزش و جایگاه فونت‌های آزاد را در جامعه فارسی زبان تثبیت نماییم.
با سپاس فراوان
فونت فارسی، حافظ آیندهٔ خط فارسی
درود بر شما دوست عزیز و گرامی من
p>معتقدم فونت فارسی حافظ آیندهٔ خط فارسی این میراث کهن و ارزشمند که یکی از مهم‌ترین پایه‌های هویت ملی ما ایرانی‌ها بشمار می‌رود است. توضیحش بسیار طولانی است، و امکان توضیح آن در غالب یک پاراگراف نیست.حال معتقدم فونت فارسی حافظ آیندهٔ خط فارسی این میراث کهن و ارزشمند که یکی از مهم‌ترین پایه‌های هویت ملی ما ایرانی‌ها بشمار می‌رود است. توضیحش بسیار طولانی است، و امکان توضیح آن در غالب یک پاراگراف نیست. به زودی هر آنچه که آموختم را برای همگان توضیح خواهم داد تا با خطشان بیشتر آشنا شوند
همکنون ۱۶۸۷ روز است به عنوان یک برنامه نویس در حال تحقیق و پژوهش بر روی سه محور خط، محتوا و فونت فارسی هستم، و این فونت تنها یکی از ۲۰ فونتی ایست که از پژوهش من حاصل شده است. و تمامی فونت‌ها، یا مزین به نام یک کودک یا یک شخص خاصی می‌باشند و در یک کلام تمامی آنها هدیه‌ای ناقابل به نسل آینده، یعنی کودکان کشورم ایران عزیزم هستند.
سوگند به قلم یاد کرده‌ام که در راستای حفظ و صیانت و گسترش خط فارسی نینجا گردم تا بتوانم از جانشین بر حقش در رسانه‌های دیجیتال یعنی فونت صیانت نمایم و اجازه ندهم به خاطر فقر و کمبود فونت فارسی انتقال حس و حال بصری و زیبایی خط فارسی که به آن اصطلاحاً «حس زیبا شناسی خط فارسی» می‌گویند از چشمان کودکان کشورم محو گردد. آری مهم ترین وظیفه فونت تقویت حس زیباشناسی خط فارسی در ذهن بینندگان و مخاطبینش هست. مخصوصا این روزها که اکثر ما فارسی زبان‌ها برای نوشتن دیگر قلم به دست نمی‌گیریم و فقط با فشاردن یا لمس کردن نگارش می‌کنیم، این فونت است که سبب می‌شود حال و هوای خط فارسی در ذهن مخاطبین نقش ببندد و تقویت گردد تا خط فارسی به فراموشی سپرده نشود
حرف برای گفتن بسیار دارم و همینک در حال تدارک و آماده سازی محتوای لازم برای منتشر کردن آنها در یک کانال خصوصی در تلگرام هستم تا هر آنچه که در این مدت بر من گذشت، هرآنچه که می‌بایست بدانید مخصوصا در مورد حاشیه‌ها و سر صداهایی که پیرامون فونت و مافیای فارسی بوجود آمد را بعرض شما عزیزان برسانم تا از همه چیز آگاه شوید
دوست گرامی من، متاسفانه در طی این مدت هر چه داشتم و نداشتم در این راه از دست دادم از سلامتی‌ام گرفته تا کامپیوتری که از آن برای انجام کارهایم استفاده می‌کردم. برای ادامه راهی که در پیش گرفتم و ادامه داد و برای تکمیل و آماده سازی آخرین بخش‌های پژوهشم و تکمیل فونت‌های که منتشر کرده‌ام تا آنهایی که تو صف انتشار هستند، همکنون نیازمند فوری به لطف و محبت (حمایت مالی) شما عزیزان هستم.
امیدوارم این فونت مورد پسندتان قرار گرفته باشد تا بدین صورت لطف و محبت شما نیز شامل حال اینجانب گردد. آمین
با سپاس فراوان
محمد صالح سوزنچی
(استاد طوفان)
دانلود کنید.
حمایت یادت نره :)
آشنایی با حروف چینی
چکیده
در یکی دو دههٔ اخیر طراحان گرافیک رغبت چندانی برای کار حرفه‌ای و خلاق با فونت‌های فارسی برای متن از خود نشان نداده‌اند. همهٔ موارد فنی حروف‌چینی‌ها حتی طراحی و انتخاب و تعیین حروف، توسط نویسندگان، ویراستاران و غیره آن هم معمولاً به‌طور کلیشه‌ای صورت گرفته است. اگر پای سفارش در میان نباشد، اغلب طراحان نسل‌های نو ترجیح می‌دهند از فونت‌های انگلیسی استفاده کنند تا ترکیب‌بندی زیباتر و کم نقص تری بیافرینند. متأسفانه گاهی این عدم رضایت از فونت‌های فارسی را با چاشنی کردن چند سطر به زبان انگلیسی جبران می‌کنند که خود مشکل را دوچندان می‌کند. چرا که هم‌نشینی حروف فارسی و انگلیسی مقوله‌ای است که نیازمند دانش و تجربه ویژه‌ای در حروف‌چینی است.
مریم کهوند
فهرست مطالب
- حروف‌چینی چیست؟
- تفاوت خوشنویسی و حروف‌چینی
- تعریف فونت
- کاربرد مناسب فونت در حروف‌چینی
- کاربردهای کلی فونت
- کنترل تنوع فونت
- فاصله‌گذاری مناسب بین کلمات
- انتخاب اندازهٔ فونت
- تعیین فاصله بین سطرها
- انتخاب فونت متناسب با محتوا
- گزینش فونت با توجه به شرایط خواندن
- آرایش و تراز بندی ستون متن
- استفاده از رنگ در حروف‌چینی
مقدمه
بیگانگی با فونت‌های فارسی در میان کاربران طراح، ریشه در مشکلات عمیق‌تری دارد که از آن جمله عدم آشنایی با حروف‌چینی به‌طور کلی است.تعداد و تنوع فونت‌های حروف‌چینی مناسب برای متن که امروزه در دسترس ما است تفاوت چندانی با فونت‌هایی که در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی پس از رواج استفاده از ماشین‌های حروف‌چینی در مراکز اداری و قبل‌تر از آن سیستم‌های حروف‌چینی سربی در چاپخانه‌ها و بنگاه‌های ترجمهٔ کتاب مورد استفاده قرار می‌گرفت، ندارد اما آن روزها با آشفتگی کمتری در ظاهر متن‌های حروف‌چینی شده در مقایسه با امروز مواجه بودیم. اول آنکه گستردگی استفاده از حروف‌چینی مثل امروز نبود و نیز فرهنگ عمومی برای استفاده از ماشین برای حروف‌چینی غنی‌تر از امروز به نظر می‌رسید و در نتیجه توجه به آرایش و زیبایی متن نیز قابل‌لمس و درک بود. قبل از خریداری یک ماشین حروف‌چینی و یا هم زمان با آن، گذراندن دورهٔ آموزش حروف‌چینی ضروری و لازم می‌نمود و حروف‌چینی معنایی بیش از تمرین یک مهارت دستی توسط ده انگشت دست داشت.
باری، امروز ما هستیم و جهان گسترده تبادل اطلاعات در عصر دیجیتال، اگرچه رابطهٔ مردم با کتاب و کتاب خواندن هرگز به صمیمیت و کیفیت گذشته نیست، اما جایگزین‌های بی‌شماری از جنس نوشتار که بدنه اصلی یک کتاب را تشکیل می‌دهد در اندازه‌ها و کیفیات گوناگون در زندگی روزمره ما را به خود مشغول کرده است. حوزه و دامنهٔ مصرف‌کنندگان حروف‌چینی امروز بسیار گسترده و نامحدود شده است.
استفاده از گوشی‌های تلفن همراه برای ارسال پیام نوشتاری، نامه‌های الکترونیک، تابلوهای الکترونیکی دیجیتال، تله‌تکست و غیره افزون بر کاربرهای قدیمی از قبیل (رسانه، کتاب، مجلات و… ما را به حروف‌چینی نزدیک‌تر کرده است بی آنکه شناخت مختصر و مقدماتی دربارهٔ آن داشته باشیم و حتی لزوم آن را حس کنیم. اگرچه کمبود تنوع در فونت‌های حروف‌چینی فارسی هم اکنون از مهم‌ترین بحران‌های فونت فارسی است، فقدان آشنایی با حروف‌چینی و کاربرد مناسب فونت مشکل جدی‌تر و اساسی‌تری به نظر می‌رسد و لازم است به‌منظور استیلای فرهنگ نوشتاری زبان فارسی برای حل آن چاره‌اندیشی کنیم.
با دسترسی بیشتر طراحان به حروف‌چینی در قیاس با گذشته، متأسفانه شاهد خطاهای برجسته‌ای در حروف‌چینی و صفحه‌آرایی متن هستیم که دور از انتظار است. طراحان با دل‌مشغولی‌های طراحانِ در مسائل بصری، ذاتاً مایل به ایجاد تغییر آن هم فقط در فرم حروف و فونت عنوان‌ها هستند که در موارد بسیاری به دلیل عدم رعایت اصول خوانایی، مشکلات دیگری را سبب می‌شود. بحران فونت فارسی در حال حاضر فقط به حوزهٔ طراحی گرافیک مربوط نیست بلکه همهٔ رسانه‌ها، نشریات، آگهی‌ها، مکاتبات روزمرهٔ اداری، کتاب یا جزوه‌های آموزشی و نمایشگرها را در بر می‌گیرد. بخشی از این بحران مربوط به دسترسی کاربران به فونت‌های گوناگونی است که اغلب از استاندارد مناسب طراحی فونت برخوردار نیستند و حتی با نام‌های مشابه در نرم‌افزارهای فارسی گوناگون، شباهتی به یکدیگر ندارند. در دسترس بودن فونت‌های متن و غیراستاندارد به این مشکل دامن زده است.
حروف‌چینی چیست؟
تفاوت خوشنویسی و حروف‌چینی:
پیش از آنکه به تعریف حروف‌چینی بپردازیم، لازم است مقدمه‌ای دربارهٔ خوشنویسی (خطاطی) و تفاوت آن با حروف‌چینی ارائه شود. شباهت و یکی دانستن حروف‌چینی و خوشنویسی بر دریافت و آشنایی ما از نوشتن با ماشین حروف‌چینی بی‌اثر نیست. خوشنویسی ظرف مدت کوتاهی پس از پیدایش خط، تولد یافته و حیات آن با پیدایش ماشین حروف‌چینی پایان نپذیرفته و نمی‌پذیرد. خط دست‌نویس، مسیر غیرقابل پیش‌بینی و حسی را طی می‌کند تا به تکامل برسد، هنگام نوشتن با دست، خطاط از همه حالات نو و بدیع در گردش‌های فونت و نقطه‌گذاری‌ها، به‌صورت ناخودآگاه در ترکیب‌بندی نوشته استفاده می‌کند که شکل تکامل‌یافتهٔ آن در ترکیبات و سیاه‌مشق‌های خوشنویسی کاملاً مشهود است.
در حروف‌چینی نوشتن واژه‌ها به‌گونهٔ دیگری صورت می‌گیرد.
- حروف‌چینی بر خلاف خطاطی، ماهیت خود را به نظام یکپارچه و یکنواخت فرم و اندازهٔ حروف یک شکل متصل می‌یابد. چنانکه، قبل از تولد حروف چاپی توسط گوتنبرگ در قرن پانزدهم میلادی، حروف‌چینی معنا نداشت.
- هنگام حروف‌چینی از الگوی ثابت و از پیش طراحی شده‌ای برای فرم حروف و فاصله‌های آنها با یکدیگر استفاده می‌کنیم.
- شکل حروف و موقعیت نقطه‌های حروف و اسکلت اصلی حروف دچار تغییر نمی‌شود.
- حضور یک کاربر حرفه‌ای به‌خصوص یک طراح، برای تعیین اندازهٔ فونت، فاصلهٔ بین سطرها، اندازهٔ سطرها و شکل تراز بندی متن، روند حروف‌چینی را تکامل می‌بخشد.
- در خوشنویسی رسیدن به ترکیب‌بندی زیبا در عین زیبایی تک‌تک مفردات حروف، هدف نهایی طراح است حال آنکه استفاده از یک فونت مناسب در حروف‌چینی در نهایت باهدف ایجاد خوانایی صورت می‌گیرد.
- خوانایی، کیفیتی است که در امتداد رعایت اصول و قواعد طراحی فونت و سپس رعایت اصول حروف‌چینی توسط کاربر (اعم از حروف‌چین حرفه‌ای یا طراح) و در نهایت تسلط به خواندن یعنی سواد از سوی مخاطب پدید می‌آید.
- نقش طراح به‌عنوان یک ناظر در کنار حروف‌چین بسیار ضروری و تعیین کننده است.
- رفتار نامناسب با فونت در روند حروف‌چینی، لطمه بزرگی به انتقال دانش و اطلاعات وارد می‌سازد که با نمونه‌های فراوان آن در سطح شهر، معابر عمومی، نشریات و به‌ویژه کتاب‌ها بیگانه نیستیم.
- حروف‌چینی غیراصولی و بی‌قاعده تأثیرات ناهنجاری در نظام خواندن ایجاد می‌کند و سبب ایجاد آشفتگی، اضطراب و سردرگمی در مخاطبان می‌شود.
در واقع حروف‌چینی عبارت است از عمل نوشتن به کمک ماشین (اعم از دستی، مکانیکی، الکترونیکی یا دیجیتال) با انجام دادن همهٔ اقداماتی که برای خوانا کردن متن صورت می‌گیرد این اعمال می‌تواند شامل انتخاب تک‌تک مشخصات مربوط به فونت از قبیل:
اندازه، سبک، نقطه‌گذاری، فاصله‌گذاری درست، و نیز انتخاب کاغذ، مرکب چاپ، حتی روش چاپ و به‌طور کلی شامل فعالیت‌ها و توجهاتی باشد که منجر به تصمیم‌گیری دربارهٔ ظاهر هر صفحه چاپ شده می‌شود.
تعریف فونت:
گروه همسان شده‌ای از کلیهٔ حروف الفبای یک زبان است، فونت (font) که به علت وجوه مشترک طراحی، می‌توان آن را به‌صورت یک مجموعه با هویتی مشابه و واحد تشخیص داد. فونت مجموعه‌ای است که حداقل اجزای معینی را در بر می‌گیرد، مفردات نویسه‌ها و یا کاراکترهای حروف الفبا در همهٔ شکل‌های ترکیبی آن، شماره‌ها، علائم نقطه‌گذاری، مکث و بالاخره مفردات ناپیدای نوشتاری مثل فاصله بین حروف یک کلمه که شکل معمول آن در الفبای فارسی انواع خطوط کشیده است، و فاصله‌های بین کلمات و غیره... که خواندن متن را آسان و گاه فقط به کمک آنها امکان‌پذیر می‌کند.
تعریف حروف‌چینی:
وقتی مطلبی را حروف‌چینی می‌کنیم به گروهی از فونت‌ها دسترسی داریم که هرکدام مجموعه‌ای کامل از حروف الفبا، مفردات حروف، اتصالات، نقطه‌ها، علامت‌ها و ارقامی است که طراحی واحدی از نظر شکل دارند.
فونت‌های مختلف به‌وسیلهٔ شکل منحنی‌ها و خطوط سازندهٔ آنها از هم متمایز می‌شوند. تشابهی که در فرم‌های منحنی در فونت‌های فارسی مثل نازنین و… وجود دارد به دلیل آن است که همهٔ این فونت‌ها بر اساس خوشنویسی نسخ طراحی شده‌اند و کاربرد آنها در متن عمومی مشترکات زیادی از نظر تنوع ضخامت و دوایر گردش حروف به آنها بخشیده است.
اضافه شدند کلیپ مقایسه چند فونت
کاربردهای کلی فونت:
انواع فونت‌ها به‌طور کلی برای سه کاربرد کلی طراحی می‌شوند:
- برای استفاده در متن
- برای استفاده در عنوان
- برای نمایش در ابعاد بزرگ با بعد مسافت و صفحه‌نمایش
کاربردهای سه‌گانهٔ فونت ویژگی‌های مشخصی را برای طراحی هر فونت تعریف می‌کند. این ویژگی‌ها شامل اسکلت‌بندی و ساختار اولیهٔ حروف می‌شود که از اولین مراحل طراحی فونت در نظر گرفته می‌شود. برای حروف‌چینی متن فارسی با کمبود تنوع فونت از حیث کمیت مواجه هستیم.
فونت‌های فارسی مناسب برای متن از تنوع محدودی برخوردار است و متأسفانه فونت‌هایی که به‌صورت خانواده کامل طراحی‌شده باشد در دسترس ما نیست. این ویژگی در فونت نازنین که به‌طور خاص برای کاربرد در متن طراحی‌شده است، اعم از تنوع ضخامت حروف، منحنی‌های مناسب و فضاهای منفی و حفره‌هایی است که پس از حروف‌چینی سطح خاکستری مناسبی از ترکیب فضای مثبت و منفی ایجاد می‌کند. درحالی‌که فونت فارسی امیر با ضخامت قابل‌توجهی در قطر حروف برای کاربرد در عنوان مناسب می‌باشد، و برای استفاده در متن طراحی نشده. چنانکه، اگر در چند سطر پیوسته استفاده شود، سطح خاکستری نامطلوبی ایجاد می‌کند که مربوط به عدم تعادل فضای مثبت و منفی است.
طراحی حروف در فونت ترافیک بر اساس ضخامت یکسان و واحد در همهٔ حروف آن را برای نمایش در اندازه‌های بزرگ و بعد فاصله تعریف کرده است. اگرچه در موارد بسیاری شاهد استفاده از این فونت و فونت‌های دیگر در متن هستیم اما لازم است توجه شود که کاربرد چنین فونتی در متن ناشی از بی‌توجهی به خوانایی متن است. انتخاب فونت برای کاربردهای گوناگون به‌ویژه برای متن کتاب باید توسط طراح و با توجه به سه نوع کاربرد اصلی آن صورت گیرد.
کنترل تنوع فونت
اغلب کاربران فونت به دلیل استفاده از نرم‌افزارهای حروف‌چینی با اصطلاح سبک فونت آشنا هستند اما در عمل توجه کافی به دلایل اصولی و موجه برای استفاده از آن ندارند. همه‌روزه حجم قابل‌توجهی کارت ویزیت، اعلان، بروشور، نشریه تبلیغاتی، مجله و کتاب در معرض دید ما قرار می‌گیرد که حروف‌چینی آنها مثال روشنی برای نمایش این نقص است.
فونت‌ها (به‌ویژه در لاتین) به‌صورت یک خانواده کامل از سبک‌های مختلف، طراحی می‌شود که مهم‌ترین آنها، نازک، ساده، سیاه و مورب است. سبک مورب در فارسی گاهی به‌اصطلاح ایتالیک و یا ایران یک گفته می‌شود. بخش اصلی مطالب هر متنی باید با استفاده از حالت ساده و یا نازک حروف‌چینی شود و چنانچه عنوان‌هایی در متن وجود داشته باشد باید از فونت سیاه همان فونت متن برای تیترها استفاده شود. خوب است کاربران توجه کنند که سبک‌های مختلف برای هر فونت به‌منظور جلوگیری از تنوع فونت در یک مطلب به وجود آمده و لازم است به‌جای استفاده از فونت‌های گوناگون در یک متن، از سبک سیاه، مورب و غیره برای تأکید استفاده کنیم. خانواده کامل فونت برای برجسته کردن یک یا چند واژه داخل متن طراحی می‌شود. در صورت دسترسی به خانواده کامل فونت باید از سبک مورب آن استفاده کرد. متأسفانه در موارد زیادی شاهد استفاده از چند نوع فونت در یک صفحه (به‌جای گزینش سبک) هستیم.
فاصله‌گذاری مناسب بین کلمات
توجه به فاصله‌گذاری هنگام حروف‌چینی اهمیت بسزایی در آسان خوانده شدن مطلب دارد. برای جدا کردن کلمات از هم از کلید فاصله استفاده می‌شود که عبارت است از فاصله استانداردی که مقدار (space) آن هنگام طراحی فونت مشخص شده است. برای جدا کردن کلمات از یکدیگر، مجاز به یک‌بار استفاده از این کلید هستیم. چنانچه بعد از واژه‌ای از علامت‌های «» ():؛،؟! استفاده کنیم این فاصله حذف می‌شود و بعد از علامت قرار می‌گیرد.
در کلمات مرکب مانند: نام‌گذاری، می‌شود، رفته‌اند و … برای جلوگیری از دوباره شدن واژه، می‌توان هنگام حروف‌چینی از اندازهٔ مناسب‌تری به‌عنوان نیم‌فاصله که معمولاً نصف اندازه فاصله است استفاده کرد. چنین عملی مانع از جدا افتادن دوباره کلمه در دو سطر مختلف می‌شود.
به مثال‌های زیر توجه کنید. در یک متن طولانی مثل یک مقاله، یا متن یک کتاب، کنترل تمام کلمات مرکب برای جلوگیری از دوباره‌کاری سخت و غیرحرفه‌ای است. اگر در طراحی فونت نیم‌فاصله در نظر گرفته شده باشد، از پدید آمدن چنین عملی جلوگیری می‌شود.
نقش یک طراح در کنترل فاصله‌ها در همین حوزه تعریف می‌شود و طراح یا حروف‌چین مجاز فاصله‌گذاری کاذب بین واژه‌های متن نیستند. جمع یا فشردن غیر معمول کلمات به یکدیگر (از سوی کاربران غیرحرفه‌ای)، تعادل سطح خاکستری (سیاهی و سفیدی) متن را برهم (می‌زند و خوانده شدن متن را دشوار و گاه غیرممکن می‌کند.
افزودن عرض حروف و کشیدن حروف همچنین، تناسبات افقی و عمودی فرم حروف را دگرگون می‌کند و به خوانده شدن ستون متن لطمه قابل‌توجهی وارد می‌کند. در فونت‌های متنوع لاتین، سبک‌های گوناگونی مانند: بهم فشرده-Condenced و از هم بازشده-Extend در خانوادهٔ بسیاری از فونت‌ها گنجانده که اولاً از پیش طراحی شده‌اند و با یک دستور اتوماتیک برای همهٔ حروف پدید نیامده‌اند و دوم آنکه موارد استفاده آن شامل متمایز کردن بخشی از متن و یا در بعضی موارد برای عنوان‌های کوتاه می‌باشد.
برای تنظیم فاصله در حروف عنوان طراحان آزادی عمل بیشتری دارند. فاصله طبیعی بین کلمات در برخی عنوان‌های کوتاه به دلیل درشت‌تر شدن از حد معمول، نیاز به اصلاح دارند.
انتخاب اندازهٔ فونت
اندازهٔ فونت رابطهٔ معقول و مناسبی با کاربرد مطلب دارد. اندازه فونت را عواملی مثل: نوع موضوع، خواننده و شرایط خواندن و درنهایت نگاه طراح تعیین می‌کند. مهم‌ترین نکته برای تعیین اندازهٔ فونت، کادر و محدودهٔ بصری، نوع و کاربرد مطلب مورد نظر می‌باشد. از آنجا که حروف، واحدهای سازندهٔ اسکلت‌بندی ستون نوشته هستند و اساس ساختار متن فارسی را سطرها تشکیل می‌دهند، اندازهٔ حروف یک فونت ارتباط مستقیمی با طول سطرها و فاصلهٔ آنها از یکدیگر دارد.
طولانی شدن سطرها باعث خستگی چشم و نیز گم کردن ابتدای سطرها توسط چشم خواننده می‌شود. بهتر است برای تعیین طول سطرها تعداد معینی از کلمه‌ها را استفاده کنیم تا به سطری با طول متناسب برسیم. برای حجم معینی از مطالب مثلاً در یک اعلان و یا نامه‌های کوتاه اداری مشکل چندانی برای تعیین طول سطرها به چشم نمی‌خورد. وقتی حجم مطلب افزایش می‌یابد (مثل صفحهٔ کتاب یا مجله و ….) انتخاب طول سطر از حساسیت بیشتری برخوردار است. در این موارد انتخاب سطرهای مناسب کوتاه‌تر کمک به خوانایی بیشتر متن می‌کند.
تعیین فاصلهٔ بین سطرها
فاصلهٔ بین خط کرسی هر سطر تا خط کرسی سطر بعدی در هر متن را فاصلهٔ بین سطر (Leading) یا پایه حروف می‌گویند. دلیل آنکه کلمهٔ متن را بکار می‌بریم این است که مقدار این فاصله را می‌توان هنگام حروف‌چینی متن متناسب با نوع فونت آن تغییر داد.
این فاصله نقش مهمی را هنگام خواندن ایفا می‌کند. برای چیدن ستون‌های متن با عرض‌های مختلف، لزوم تغییر پایه حروف را می‌توان کاملاً لمس کرد. هر چه طول سطرهای یک ستون متن کوتاه‌تر شود پایهٔ حروف به‌تناسب باید کاسته شود تا چشم دچار پرش هنگام خواندن نشود و برعکس برای حروف‌چینی سطرهای طولانی، برای جلوگیری از خستگی چشم و گم کردن ابتدای سطرها لازم است پایه حروف را از حالت عادی افزایش دهیم. هرچه اندازهٔ فونتی که برای متن استفاده می‌کنیم ریزتر باشد، لازم است پایهٔ کار را نسبت به‌اندازه حروف افزایش دهیم. وجود فاصلهٔ کم و فشرده بین سطرهایی با اندازه فونت ریز، سبب خستگی و فشار چشم‌های خواننده و گاه خطای دید می‌شود. همچنین فاصله زیاد بین سطرهایی با سایز درشت، تعادل فضای منفی و مثبت حروف‌چینی را برهم می‌زند و در نتیجه سطح خاکستری ناهمواری به وجود می‌آورد. انتخاب پایهٔ حروف مناسب کمک می‌کند که سطح خاکستری یکنواخت و مناسبی از نوشته‌ها به وجود آید.
نکتهٔ مهم برای انتخاب فاصلهٔ سطر این است که در متن یک کتاب یا یک مطلب متوالی اندازهٔ پایهٔ کار باید یکنواخت باشد. متأسفانه بر اثر بی‌توجهی به مسائل گوناگون حروف‌چینی، گاهی شاهد فواصل متفاوت در صفحه‌های مختلف یک کتاب هستیم. تعیین فاصله سطرها از مهارت‌های یک طراح است که هنگام تعیین قالب و شکل اصلی صفحات در مورد آن تصمیم‌گیری می‌کند.
توجه به فرم و ساختار اصلی فونت می‌تواند طراح را برای رسیدن به مناسب‌ترین فاصله بین سطرها راهنمایی کند.
انتخاب فونت متناسب با محتوا
الف) گزینش فونت متن:
با نگاه عمیق‌تر به فونت و کیفیت خوانایی آن و اثر آن بر روی مخاطب، ناچار باید بپذیریم که تایپوگرافی و حروف‌چینی یک متن به رعایت اصول و ضوابط طراحی فونت بیشتر نیازمند است تا مسائل طراحی گرافیک. استفاده از فونت مناسب راحت خوانده شدن را به خواننده هدیه می‌کند و بی‌آنکه خواننده حس کند که طراح در تنظیم حروف‌چینی هنرنمایی کرده است، محیط مناسبی برای خوانایی او ایجاد می‌شود. استفاده از فونت مناسب در یک متن به‌ضرورت نظر دارد و نه به هنر. ما از خواندن بسیاری از متن‌ها لذت می‌بریم، بی‌آنکه شیفتهٔ شکل خاص طراحی فونت بشویم، یا حتی ظرایف طراحی آن در ذهن ما حک شود.
واقعیت این است که پس از گذشت سال‌ها از ورود کامپیوتر و حروف‌چینی دیجیتال، هنوز فونت‌های مناسب برای متن، همان فونت‌هایی هستند که الگوی طراحی آنها خط نسخ بوده است، که شامل فونت‌های لوتوس، نازنین، میترا، بدر و چند فونت دیگر است که ضخامت مناسبی برای استفاده در سطرهای متوالی دارند. اگرچه تنوع فونت در نرم‌افزارهای جدید فارسی رو به افزایش است اما لازم به توجه است که در هر یک از این نرم‌افزارها فقط چهار یا پنج فونت مناسب برای متن می‌توان یافت. فونت‌هایی که با فرم‌های تزیینی، دست خط و یا فرم‌های خاص و آزاد طراحی شده‌اند، هیچ‌یک برای کاربرد در یک متن مناسب نیستند. فرم خاص حروف فونت‌های ذکرشده علاوه بر آنکه برای خوانده شدن متن را دشوار می‌کند، از وقار و تشخص صورت بیرونی متن می‌کاهد. بنابراین لازم است گزینش نوع فونت متن با توجه به محتوا با جدیت و دقت نظر بیشتری انجام گیرد.
ب) گزینش فونت عنوان:
دغدغه‌های طراحی حروف در طراحان ایرانی بیشتر در زمینه فونت‌های عنوان دیده می‌شود. بسیاری از نشانه‌های نوشتاری که این روزها طراحی می‌شود بر اساس یکی از فونت‌های مناسب برای عنوان طراحی شده است.
علت این است که محصول این طراحی و زیبایی آن برای مخاطبان ملموس‌تر و قابل مشاهده است حال آنکه بسیاری از مخاطبان از کیفیت متن‌های مناسب لذت می‌برند تا آنکه به‌طور خاص دربارهٔ زیبایی آن قضاوتی داشته باشند.
اگرچه برای خواندن یک عنوان انرژی و زحمت کمتری توسط خواننده مصرف می‌شود اما این مسئله به استفادهٔ متناوب و بی‌رویه از فونت‌های ناخوانا به‌ویژه در عنوان‌های داخل یک متن مشروعیت نمی‌بخشد. بسیاری از فونت‌های جدید برای عنوان از استانداردهای مناسب طراحی فونت برخوردار نیستند و اغلب خواندن را دشوار می‌سازند. گاهی قادر به خواندن عنوان یک بیلبورد نیستیم، چون فرم حروف آن بسیار پیچیده و نامشخص است. واضح است که ما با یک سطح متوسط استاندارد در طراحی فونت هنوز فاصلهٔ زیادی داریم و برای کوتاه کردن این فاصله به توجه و حمایت طراحان و حضور و نظارت مستقیم آنان در روند نشر نیازمندیم.
ج) گزینش فونت در ابعاد بزرگ:
با توجه به بار معنایی (فرهنگی، اجتماعی و مذهبی) دست یافتن به مجموعهٔ غنی از فونت فارسی شامل انواع فونت‌هایی متناسب با زمینه‌های اقلیمی، فرهنگی و مذهبی کاری بس دشوار است. چنانچه می‌دانیم طراحی فونت‌های کلاسیک متن فارسی همگی بر ساختار خط نسخ استوار است که قرن‌ها پیش در خوشنویسی پدید آمد. به این ترتیب می‌توان برای انواع فونت‌ها زمینهٔ تاریخی مشخصی تعریف کرد. چنانچه بیشترین کاربرد خط کوفی را در قرآن‌های عربی می‌توان یافت. این ویژگی به فراخور بافت و زمان رواج آن خطوط تأثیر بسزایی بر محتوای متن می‌گذارد. لازم است کاربران انواع فونت‌ها آگاه باشند که استفاده از فونت‌هایی مثل پاکستان، اندلس،… و کوفی بنایی از این نظر تأثیر قابل‌توجهی بر محتوا می‌گذارند و باید برای استفاده هر یک از این فونت‌ها دلیل موجه و مربوطی داشته باشیم وگرنه از استفاده از آن صرف‌نظر کنیم.
گزینش فونت با توجه به شرایط خواندن تحقق بخشیدن به پدیده خوانایی مستلزم وجود توانایی بالقوه، هم در متن و هم در مخاطب، و نیز در شرایط مکانی خواندن می‌باشد. کیفیت خوانایی در متن‌های عمومی که محور آن اطلاع‌رسانی است با میزان تسلط و تجربه عموم به خوانایی رابطه دارد. بنابراین لازم است در گزینش انواع فونت برای موارد مختلف خواندنی این شرایط مورد توجه واقع شود. استفاده از فونت‌های زیبا و آسان برای خواندن در مواد آموزشی نو سوادان و یا سنین ابتدایی ضروری است. مواد خواندنی این گروه از خوانندگان باید به‌تناسب، از پیچیدگی‌ها و نوآوری‌های خاص از لحاظ فرم دور باشد و در عوض برای خواناتر شدن مطلب تلاش بیشتری صورت گیرد. در کتاب‌های درسی ایران اگرچه سال‌هاست توجه به صفحه‌آرایی و زیبایی صفحه‌ها دیده نمی‌شود اما خوشبختانه از وجود کشیده در نوشته‌های متن صرف‌نظر شده که به رشد استعداد خواندن کودکان کمک می‌کند. وجود کشیده به هر دلیل کلمات را و روابط آنها با یکدیگر را از حالت متعادل خارج کرده و سبب وقفه و مکث در خوانایی برای نو سوادان و… می‌شود.
توجه به شرایط مکانی خواندن نیز برای انتخاب فونت یک متن مهم به نظر می‌رسد. بسیاری از کتاب‌های کوچک (جیبی) برای استفاده در مکان‌های عمومی از حیث اندازه کوچک و قابل‌حمل بودن مناسب هستند. اما متأسفانه فونت و کیفیت متن درون آن تفاوت زیادی با نوشتهٔ دیگر کتاب‌ها ندارد. همان‌طور که یک کلمه صدها برابر درشت می‌شود و در مرکز یک تابلوی تبلیغاتی در ابعاد وسیع واقع می‌شود. شرایط دیگر خواندن از قبیل حرکت، نور کم، و محیط خواندن، همه از مواردی هستند که باید در انتخاب فونت بررسی و مورد توجه قرار گیرد.
آرایش و تراز بندی
آرایش و تراز بندی ستون متن برای تنظیم شکل‌های یک پاراگراف در صفحه چهار حالت کلی وجود دارد:
- ۱. تراز از دو طرف (سطرها مساوی)
- ۲. تراز از راست (سطرها نامساوی)
- ۳. تراز از چپ (سطرها نامساوی)
- ۴. تراز از وسط (وسط در وسط).
تراز از دو طرف:
در این حالت شکل کلی پاراگراف یک مستطیل است که در آن کلمات مختلف به‌اجبار در این محدوده با فواصل کاذب قرار گرفته‌اند. شکل کلی پاراگراف ساده و دقیق است. از آنجا که طول کلمات باهم متفاوت است تعداد واژه‌ها در سطرهای مختلف باهم برابر نیست، اما این نوع تراز کردن از دو سو فواصل نابرابر را بین کلمات تقسیم می‌کند. این نوع تراز بندی بیشتر در مجله، روزنامه و کتاب دیده می‌شود. باید توجه کرد که این نوع تراز بندی برای سطرهایی با طول کم مناسب نیست. به‌طور متوسط تعداد حروف در هر سطر باید چهل حرف باشد تا وجود کشیدگی در فاصله‌ها سبب عدم تعادل سطح خاکستری نشود.
تراز از راست:
در این حالت سطرها از سمت راست، یعنی از ابتدای سطر با یکدیگر تراز می‌شوند، ولی انتهای سطرها آزاد است. یعنی فاصله طبیعی بین کلمات سطرهایی با طول‌هایی نابرابر به وجود می‌آورد. این حالت درست‌ترین و خواناترین فرم حروف‌چینی برای یک متن فارسی است.
تراز از چپ:
در این نوع تراز بندی سطرها از انتها باهم میزان می‌شوند و طول سطرها نابرابر است. اگرچه فاصلهٔ بین کلمات طبیعی است اما امکان خوانایی در این حالت برای متن فارسی کاهش می‌یابد. پیدا کردن ابتدای سطرها کمی دشوار است و به‌طورکلی در موارد طراحی‌های خاص قابل اجرا می‌باشد. این مدل برای استفاده در متن‌های طولانی و کتاب‌ها هرگز توصیه نمی‌شود.
تراز از وسط:
این مدل آرایش ستون نیز برای یک متن متعارف و رایج مناسب نیست و خواندن را دشوار می‌کند. به همین دلیل یکی از کاربردهای آن برای حروف‌چینی متن‌هایی است که سطر به‌هم نمی‌پیوندد. مثلاً برای حروف‌چینی اسامی در تیتراژ، بسته‌بندی و… تراز از وسط مناسب‌تر است.
چرخاندن متن حول یک تصویر یا تبدیل پاراگراف به یک شکل فیگوراتیو که برای پیدا کردن سطرها برخورد آزاد و مستقلی از تراز بندی است که اغلب سبب گم کردن ابتدای سطرها توسط خواننده می‌شود. این شکل از آرایش متن برای تنظیم متن‌های شعرگونه و صفحه‌بندی کتاب شعر مناسب است و معمولاً از شیوهٔ نوشتار دست‌نویس و شعر الهام می‌گیرد. با این وجود فاصلهٔ بین کلمات در این نوع آرایش متن به دلیل عدم استفاده از کشیده و فاصلهٔ اضافی، سالم و طبیعی است و به فاصلهٔ استاندارد فونت نزدیک می‌باشد.
انتخاب اندازهٔ فونت
برای جدا کردن پاراگراف‌ها در یک متن دو روش وجود دارد:
- １. استفاده از تورفتگی در سطر اول هر پاراگراف (که مقدار آن قابل تنظیم است) و در یک متن باید برای همه پاراگراف‌ها یکسان تعریف شود.
- ２. گذاشتن فاصلهٔ یک سطر خالی بین دو پاراگراف بدون تورفتگی.
رنگ در حروف‌چینی:
اندازهٔ فونت، سبک، فاصلهٔ سطرها و تراز بندی متن، همه امکانات مناسبی برای ایجاد تنوع و توجه در حروف‌چینی هستند. معمولاً مرکبی که برای چاپ نوشته‌ها استفاده می‌شود از یک خاکستری ۷۰ الی ۸۰ درصد تشکیل شده است. این درجه تیرگی در تضاد با سفیدی کاغذ تضاد مناسب و متعادلی برای درک فضای منفی ایجاد می‌کند. در واقع برای آرایش بسیاری از متن‌ها از قبیل کتاب و… همه امکانات در درون یک فونت نهفته است. اما چنانچه به دلایل دیگر و در محصولات دیگری که نیاز به استفاده از رنگ دیگری برای تفکیک عنوان‌ها یا بعضی از نوشته‌ها باشد، انتخاب این رنگ باید علاوه بر دلایل حسی درون اثر، رابطهٔ مناسبی از لحاظ ظاهر با خاکستری متن و حروف برقرار کند.
انتخاب رنگ دیگر در متن گاهی به‌منظور متمایز کردن بخشی از نوشته، یادآوری و جدا کردن آن از بقیهٔ متن بکار می‌رود. بدیهی است که استفاده از یک سبک مثل مورب یا سیاه در این صورت توجه مضاعف به وجود می‌آورد بهتر است با دقت و احتیاط بیشتری صورت گیرد.